De Napjesstenen


In een voorgaand artikel beschreven we al de mysterieuze steen welke zich voor de kerk van Oosterwolde bevind. In dit artikel willen we iets dieper in gaan op de zogenoemde Napjesstenen. Napjesstenen zijn vaak grote zwerfkeien waar lang geleden door de mensenhanden mysterieuze gaatjes en kommetjes op zijn aangebracht. In dit verband spreekt men ook vaak over "Schaalkuiltjes" De Napjesstenen zijn over de hele wereld terug te vinden en zouden zijn ontstaan zo'n 5.500 tot 3.300 jaar voor christus. Voor de Nederlandse Napjesstenen word echter een tijdsindicatie gegeven die mogelijk start bij de Kopertijd (5.500 v. Chr.) en doorloopt tot in de huidige jaartelling. Wereldwijd zijn er Napjesstenen teruggevonden waarvan men vermoed dat ze nog veel ouder zijn. In Frankrijk is in de "abri van La Ferrassie" ooit een kinderschedel gevonden die is gedateerd op een ouderdom van circa 50.000 jaar. Boven op de schedel bevond zich een grote steen die aan de onderkant was voorzien van drie komvormige uithollingen. Wanneer de schaalkuiltjes echter precies zijn aangebracht is moeilijk zeggen. Maar dat het hier een een wereldwijd verspreid fenomeen gaat wat zich duizenden jaren lang heeft voltrokken mag min of meer als bewezen worden beschouwd.

Een Napjessteen te Oosterwolde vlak bij Elburg
De steen word als een oude molensteen gezien


De Functie van de Schaalkuiltjes
Over waar de schaalkuiltjes precies voor diende is geen eenduidig antwoord te vinden. In de vakliteratuur word vaak gesproken over offerschalen. Maar ook bijvoorbeeld zeer oude molenstenen, vijzelstenen en vuurboorplaatsen passeren de revue. Ook zijn er Napjesstenen bekend die diende als kalender of stenen die werden gebruikt als vruchtbaarheidssymbool. Weer andere stenen gaven een bepaald sterrenbeeld aan, diende als landkaart, of werd simpelweg als bewegwijzering gebruikt. Als we bovenstaand gegeven in ogenschouw nemen kunnen we dus concluderen dat de Napjesstenen voor verschillende functies werden gebruikt, zowel ritueel, tot praktisch, tot enigszins wetenschappelijk.

Napjesstenen in Nederland
Nederland kent een groot aantal Napjesstenen waarvan het grootste deel vrijwel onbekend is. Laat staan dat er bekend is welk doel ze in de oudheid hebben gediend. Wel is opvallend dat de Nederlandse stenen vaak maar over één of slechts enkele kommetjes beschikken terwijl er in het buitenland stenen bekend zijn waar wel tot 300 kommetjes op zijn aangebracht. Enkele bekenden Nederlandse Napjesstenen behoren tot de Drentse Hunebedden en zouden, zo zegt de legende, handafdrukken zijn van de reuzen (de Hune) die de hunebedden hebben gebouwd. Waar de kommetjes echter echt voor diende is tot op heden niet bekend. Ook gaan er verhalen rond dat de kommetjes op de hunebedden zijn veroorzaakt door het paard van Napoleon. Die zo verteld de legende met zijn paard op diverse hunebedden heeft gestaan. Dat de Napjesstenen door het hele land heen aan de bron van diverse sagen en legendes staan is dan ook niet zo vreemd gezien het toch wat mysterieus over zich afroept.

Hunebed D14
Hunebed D44

Sagen en Legendes
In Nederland zijn tal van sagen en legendes over de stenen bekend die gaan over reuzen en de duivel. Er is zelfs een heel Suske en Wiske album gewijd aan de Bloedsteen bij het het Edens landgoed Kernhem. Waarvan de legende zegt dat als men er bij volle maan een naald insteekt de steen begint te bloeden. Misschien wel de bekendste Napjessteen bevind zich in het Groningse Holwierde en draagt de naam "De Duivelse Kei" De legende over de steen zegt dat de schaalkuiltjes pootafdrukken zijn van de duivel. De duivel zou namelijk boos zijn geworden omdat de bevolking na de kerstening geen offers meer bracht op de steen. Dat de stenen vaak met de duivel in verband worden gebracht is de baseren op het feit dat vrijwel alle voorchristelijke heiligdommen door de kerk als duivels werden beschouwt. Men bouwde vanaf de 8e eeuw of kerken of andere bedehuizen op deze locaties of de plek werd in verband met zaken die de mens angst aanjaagde.  

Napjesteen in Nunspeet
Napjesteen in Nunspeet


Het leuke aan de Napjesstenen is dat er vrijwel niks over bekend is. Pas als je er enigszins op gaat letten kom je ze her en der tegen. Vaak langs opritten waar ze deftig staan te pronken of bijvoorbeeld langs wegen of parken. Het kan dan ook niet anders dat er honderden zo niet duizenden van dit soort stenen door het hele land verspreid liggen. Stenen die lang geleden diverse taken hebben volbracht. En vandaag de dag de toevallige passant nog steeds voor een raadsel stellen. 

Geraadpleegde Bronnen:
Wikipedia - Napjesstenen
Wikipedia - Cup and ring marks